«Εδώ δεν υπάρχουν ούτε Ρώσοι, ούτε Άγγλοι, ούτε Εβραίοι, ούτε Χριστιανοί. Υπάρχουν μόνο άνθρωποι, που έχουν ένα κοινό σκοπό, να γίνουν ικανοί να είναι»
Γεώργιος Γκουρτζίεφ
(13 Ιανουαρίου 1866 – 29 Οκτωβρίου 1949)
γράφει & επιμελείται
η Λίλα Παπαπάσχου
Έχοντας για πυξίδα το παραπάνω απόφθεγματου Ελληνο-Αρμένιου μυστικιστή, φιλοσόφου και χοροδιδάσκαλου Γεωργίου Γκουρτζίεφ, το θέατρο ΡΟΔΑ (…που είναι τμήμα του Ιδρύματος Γκουρτζίεφ…) στοχεύει στην πραγμάτωση της διδασκαλίας του μεγάλου φιλοσόφου, μέσω της θεατρικής πράξης.
Από το 1991, οπότε και συστάθηκε, υπηρετεί με συνέπεια και γνήσιο πνεύμα ομαδικότητας ένα θέατρο διαφορετικό, οικουμενικό, έντονα υποβλητικό και ταυτόχρονα αισθησιακό, το οποίο είναι άρρηκτα συνδεμένο με τη μουσική και το χορό. Στις θεατρικές παραγωγές του Θεάτρου ΡΟΔΑ(…Ραμαγιάνα, Τρικυμία, Αμφιάραος, Αλκιβιάδης Άγιος κ.λπ.) γίνονται έμμεσες ή σαφείς αναφορές στην παγανιστική ατμόσφαιρα της αρχαιοελληνικής υπαίθρου, στους στροβιλισμούς των Δερβίσηδων (…χαρακτηριστικοί οι υπαινιγμοί και στα περισσότερα χορικά του Γκιλγκαμές…) στο θέατρο ΝΟ, στο παραδοσιακό κινεζικό θέατρο, καθώς και στις αφηγήσεις της Ραμαγιάνα.
Εδώ και είκοσι πέντε περίπου χρόνια, η Θεατρική Ομάδα ΡΟΔΑ μελετά σημαντικούς μύθους της ανθρωπότητας και τους παρουσιάζει σε θεατρική μορφή, με σκοπό τη δημιουργία μίας παράδοσης Θεάτρου του Ιερού, όπου η πνευματική άσκηση βρίσκει την ολοκλήρωση της στη θεατρική τελετουργία, μέσω μίας μυητικής διαδικασίας. Η αιώνια σύγκρουση του καλού με το κακό, αλλά και η βαθύτερη ανάγκη του ανθρώπου, να έρθει σ’ επαφή με την πρωτόγονη και κατ’ επέκταση πιο ακατέργαστη πλευρά του, την οποία αποποιήθηκε προς χάριν του εκ-πολιτισμού, αποτελούν τους βασικούς άξονες γύρω από τους οποίους οι καλλιτέχνες που απαρτίζουν την ομάδα ΡΟΔΑ, σκέφτονται, κινούνται και εντέλει δημιουργούν.
Η στήλη ARS & VITA βρέθηκε την Τρίτη 25 Αυγούστου, στο Χαλάνδρι και συγκεκριμένα στο Ευριπίδειο Θέατρο Ρεματιάς, για να παρακολουθήσει την νεότερη και σαφώς πιο εμπλουτισμένη εκδοχή – υφολογικά και επί της ουσίας – ενός «κολοσσιαίου» έργου που πρωτοπαρουσιάστηκε στην Ελλάδα από την ομάδα το 1996 (…στο θέατρο Κάτια Δανδουλάκη και στο Θεατράκι Θεσσαλονίκης…). Δεδομένης της τεράστιας δυσκολίας που εμπεριέχει ένα τέτοιο καλλιτεχνικό εγχείρημα, δηλαδή η σύμπτυξη ενός πυκνογραμμένου και γεμάτου εικόνες βαβυλωνιακού έπους, σε μόλις δύο ώρες σκηνικής απεικόνισης, αξίζουν εκ των προτέρων πολλά και ειλικρινή συγχαρητήρια σε όλους ανεξαιρέτως τους συντελεστές αυτής της καλλιτεχνικής πρωτοβουλίας, μόνο και μόνο για την πρόθεση τους να το ρισκάρουν.
Στιγμιότυπο από την παράσταση
Το θρυλικό έπος του ΓΚΙΛΓΚΑΜΕΣ εξιστορεί την πορεία του πανίσχυρου βασιλιά (… τρισέγγονου του Νώε…) της πόλης της Μεσοποτάμιας Ουρούκ (…τα ερείπια της έχουν εντοπιστεί στο σημερινό Ιράκ…) προς την αυτογνωσία και την τελική συνειδητοποίηση της αναπόφευκτης θνητότητας του. Αυτή είναι όμως μία πρώτη και μάλλον επιφανειακή ανάγνωση μίας ιστορίας που υπονοεί πολύ περισσότερα απ’ όσα αφηγείται, προσφέροντας στους θεατές– αφειδώς – τροφή για σκέψη και…περίσκεψη…
Το ίδιο το έργο, έτσι όπως μας το παρουσίασαν οι Δημήτρης Περετζής και ΜαρίαΠερετζή, οι οποίοι επιμελήθηκαν μεταξύ άλλων τη μετάφραση και τη θεατρική προσαρμογή του κειμένου (…η κα. Περετζή υπογράφει και την ευρηματική σκηνοθεσία της παράστασης…) κάθε άλλο παρά μονοδιάστατο θα μπορούσε να χαρακτηριστεί, αφού μέσα από μία φαινομενικά εύπεπτη ιστορία εξουσίας, βίας και λαγνείας, θίγει, σχολιάζει και ενίοτε καυτηριάζει με σαρκαστική διάθεση τις ανθρώπινες παθογένειες, των οποίων οι ρίζες χάνονται στα βάθη των αιώνων, προτείνοντας ταυτόχρονα έναν εναλλακτικό τρόπο ζωής, απαλλαγμένο από την τοξικότητα των προσωπικών φιλοδοξιών, της δίψας για δύναμη και επιβολή και φυσικά της έμφυτης ροπής του ανθρώπου προς το αρχετυπικό κακό.
Ο βασιλιάς Γκιλγκαμές – Δημήτρης Γασπαράτος δέχεται τις συμβουλές της μητέρας του Νινσούν – Άννας Κυπραίου
Η σκηνοθέτης της παράστασης καθοδήγησε με τρόπο πραγματικά εντυπωσιακό έναν πολυμελή θίασο (…τριάντα υποκριτές επί σκηνής είναι μεγάλη υπόθεση αν αναλογιστεί κανείς «το θέατρο στα χρόνια της λιτότητας»….) φροντίζοντας ν’ αποδώσει με όσο το δυνατόν μεγαλύτερη ιστορική συνέπεια, αλλά και την απαραίτητη «μυθοπλασία», την ταραχώδη ζωή ενός εμβληματικού ηγέτη, στο πρόσωπο του οποίου φωτογραφίζονται όλοι οι εξουσιαστές του κόσμου. Ο αήττητος βασιλιάς ξεκινά να κατακτήσει τον κόσμο και τελικά υποτάσσεται στη μοίρα του, ενώ στο τέλος οδηγείται μέσα από πολλές δοκιμασίες και άλλες τόσες εσωτερικές και εξωτερικές συγκρούσεις, σε ένα υψηλότερο επίπεδο αυτογνωσίας, αποδεχόμενος ότι η θέση του βρίσκεται ανάμεσα στους συνανθρώπους του, επαναπροσδιορίζοντας τους στόχους και τις αξίες του.
Μέσα από την οδύνη της απώλειας και την παράλληλη συνειδητοποίηση του προσωρινού της ύπαρξης, με αφορμή το θάνατο του πιστού συντρόφου και alter ego του Ενκιντού (…ο Γιώργος Κωστογιάννης κινησιολογικά άψογος στο ρόλο του «εξημερωμένου» Ενκιντού…) ο παντοδύναμος Γκιλγκαμές, τον οποίο υποδύθηκε με δυναμισμό, πάθος και αναπάντεχη τρυφερότητα ο βραβευμένος Δημήτρης Γασπαράτος(…τιμήθηκε για την ερμηνεία του με το Βραβείο Κάρολος Κουν 2014, ενώ ήταν υποψήφιος και για το Βραβείο Δημήτρης Χορν…) αντιλαμβάνεται πως κοινή μοίρα όλων των ανθρώπων είναι ο θάνατος, τον οποίο ουδείς δύναται να νικήσει, όσο κραταιός κι αν θαρρεί πως είναι. Αυτή η τραγική και συνάμα λυτρωτική αποκάλυψη, αποτελεί την απαρχή μίας νέας τάξης πραγμάτων, μίας καινούργιας θεώρησης της ζωής, λιγότερο υλιστικής και περισσότερο ουμανιστικής, σε πλήρη αρμονία με το φυσικό περιβάλλον που αποτελεί το ευρύτερο σπίτι όλων των έμβιων όντων και παρεμπιπτόντως κοντεύει να γκρεμιστεί…
Ο Δημήτρης Γασπαράτος ως Γκιλγκαμές στο επίκεντρο…
Σημαντικό ρόλο στο τελικό αποτέλεσμα, το οποίο θα χαρακτήριζα αξιοπρεπέστατο και στα περισσότερα σημεία αρκούντως ικανοποιητικό, έπαιξαν τα υπέροχα κοστούμια της παράστασης, τα οποία επιμελήθηκε η ίδια η Μαρία Περετζή με τη βοήθεια μελών της Θεατρικής Ομάδας ΡΟΔΑ, καθώς και το άκρως επιβλητικό, αν και επί της ουσίας αφαιρετικό σκηνικό, που συνδημιούργησαν η σκηνοθέτης της παράστασης με τον Νίκο Τσιουμπλεκτσή για να στεγάσουν τα έργα και τις ημέρες του βασιλιά της Ουρούκ, του παρορμητικού και ανήσυχου Γκιλγκαμές.
Καθοριστικής σημασίας, προκειμένου να υπογραμμιστεί το στοιχείο της «υπέρβασης» και του μεταφυσικού. που ούτως ή άλλως παρέμεινε έκδηλο καθ’ όλη τη διάρκεια της δίωρης σκηνικής σύνθεσης, ήταν η ζωντανή μουσική παρέμβαση του Τάκη Πατερέλη και των μουσικών του, οι οποίοι ακόμα και ενδυματολογικά ήταν πλήρως εναρμονισμένοι με το ύφος και την ατμόσφαιρα του αρχαιότερου έπους της ανθρωπότητας, προσδίδοντας με τις αιθέριες μελωδίες τους μία αύρα μυστηρίου και θρησκευτικής κατάνυξης, που λειτούργησε ως ιδανική ηχητική επένδυση, ομορφαίνοντας το σύνολο της παράστασης.
Παρ’ όλες τις επιμέρους αδυναμίες ή ελλείψεις, οι οποίες οφείλονταν κυρίως στις ιδιαίτερα αυξημένες σκηνικές απαιτήσεις ενός ανοιχτού θεάτρου μεγάλης χωρητικότητας όπως είναι το Ευριπίδειο Θέατρο Ρεματιάς(…χειλόφωνα, εξωτερικοί θόρυβοι, μικροφωνισμοί…) η παράσταση που παρακολουθήσαμε την Τρίτη στο Χαλάνδρι, διέπονταν από μία γνησιότητα και ένα μεγαλείο, που σπάνια συναντάμε πια, ακόμα και σ’ αυτές τις λεγόμενες «υπερπαραγωγές», στις οποίες συνήθως πρωταγωνιστούν μεγάλα ονόματα του εγχώριου – και όχι μόνο – καλλιτεχνικού μας γίγνεσθαι.
Ο Δημήτρης Γασπαράτος επί το έργον, υπό το βλέμμα του αφηγητή της ιστορίας του Γκιλγκαμές Σταύρου Κάππα
Ολοκληρώνοντας το αφιέρωμα της στήλης ARS & VITA σε μία ως επί το πλείστον ολοκληρωμένη προσπάθεια, θα ήθελα να αναφερθώ στην επιτυχημένη σκηνοθετικά και δραματουργικά απόπειρα της Μαρίας Περετζή και των πολυτάλαντων συνεργατών της, να εξισορροπήσει την πολυπλοκότητα ενός έπους με τις πολυποίκιλες αντιληπτικές ικανότητες ενός ευρύτερου κοινού, καθιστώντας ένα δυσκολονόητο κείμενο, κατανοητό μεν, αλλά σε καμία περίπτωση υπεραπλουστευμένο.
Αναγάγοντας το μύθο του Γκιλγκαμές στο σήμερα, νομίζω ότι είναι ολοφάνερες οι ομοιότητες με πρόσωπα και καταστάσεις που απασχολούν (…και δυστυχώς προβλέπεται να απασχολούν στο διηνεκές…) την πολιτική μας επικαιρότητα. Η περιπετειώδης ιστορία του μαχητικού και φιλόδοξου βασιλιά της Ουρούκ, αποδεικνύεται διαχρονικότατη και θα μπορούσε κάλλιστα, ν’ αποτελέσει ένα καλό μάθημα για τους κατέχοντες την εξουσία, οι οποίοι δυστυχώς στις μέρες μας αποδεικνύονται κατώτεροι των περιστάσεων και παραμένουν εγκλωβισμένοι σε λογικές του παρελθόντος, που δεν οδηγούν πουθενά ή με βάση τα πιο απαισιόδοξα σενάρια οδηγούν με μαθηματική ακρίβεια στην…καταστροφή…
Ευχόμαστε στο Θέατρο ΡΟΔΑ να συνεχίσει με την ίδια αφοσίωση το δύσκολο και απαιτητικό έργο του, προσφέροντας στο κοινό την ευκαιρία μίας ποιοτικής ψυχαγωγίας, που στις μέρες μας δεν αποτελεί πολυτέλεια, αλλά επιτακτική ανάγκη, βαθιά και πανανθρώπινη…
Ο Γκιλγκαμές, βασιλιάς της πόλης της Μεσοποταμίας Ουρούκ που τα ερείπιά της έχουν εντοπιστεί στο σημερινό Ιράκ, υποτίθεται πως ήταν τρισέγγονος του Νώε. Το έπος που περιγράφει τις περιπέτειές του, θεωρείται το παλαιότερο ποίημα της ανθρωπότητας. Στην αφήγησή του διαπλέκονται δεκάδες ιστορίες, πολλές από τις οποίες εμφανίζονται στις μυθολογίες άλλων λαών, όπως των Εβραίων και των Ελλήνων.
Το έπος που διηγείται τη ζωή του Γκιλγκαμές είχε επιβιώσει μέσα στις χιλιετίες στην προφορική μνήμη των λαών τις Καυκασίας, μέσα από τις απαγγελίες των ασόκ, των παραδοσιακών αφηγητάδων. Έξαφνα, στα τέλη του 19ου αιώνα, οι αρχαιολόγοι ανακάλυψαν σε ανασκαφές στην αρχαία Βαβυλώνα τις πρώτες πήλινες πλάκες σε σφηνοειδή γραφή πάνω στις οποίες ήταν χαραγμένο το πρωτότυπο κείμενο, ίδιο σχεδόν λέξη προς λέξη, όπως είχε διασωθεί με το προφορικό λόγο. Πινακίδες που βρέθηκαν από τότε σε πολλά σημεία της Μέσης Ανατολής επιβεβαίωσαν τη γνησιότητα του έργου. Μέχρι σήμερα έχουν ανασυνταχθεί τρεις διαφορετικές εκδοχές του, η λεγόμενη Βαβυλωνιακή, η Σουμεριακή και η Ασσυριακή.
Για την απόδοση από την ΡΟΔΑ, το έργο διαπλάστηκε σε μορφή θεατρική, μεταφρασμένο και διασκευασμένο ανάλογα.
*Ο Νίκος Βαρδάκας είναι μόνιμος κάτοικος Θεσσαλονίκης. Έχει εκδώσει με τις εκδόσεις Ρώμη το 2013 την “Πλατεία Συντάγματος”, και φέτος την ποιητική συλλογή “2015”. Επίσης το 2014 συμμετείχε στην συλλογή “Ελ Γκρέκο στις ίδιες εκδόσεις. Πρίν λίγες εβδομάδες έβγαλε με αυτοέκδοση σε e-book το έργο σε free download μορφή “Μέχρι την Λύτρωση”.
Η στήλη ARS & VITA, άρτι αφιχθείσα στην Αθήνα μετά από μία ολιγοήμερη απουσία (…όπως καταλαβαίνετε η γράφουσα έπαθε το γνωστό και μη εξαιρετέο πνευματικό κρασάρισμα – σωματικό κλατάρισμα το οποίο θεραπεύεται μόνο με διακοπές και αν…) επιστρέφει δριμύτερη και ανανεωμένη στα καλλιτεχνικά της καθήκοντα, τα οποία ομολογουμένως είναι – όπως πάντα – πολλά και αρκούντως ενδιαφέροντα.
Το υπόλοιπο μισό του τελευταίου καλοκαιρινού μήνα αλλά και ο “μελαγχολικός” Σεπτέμβρης αναμένεται να μας απασχολήσουν εντόνως, με δεκάδες μουσικές εκδηλώσεις, εικαστικά δρώμενα, μεμονωμένες θεατρικές παραστάσεις και φυσικά τα αγαπημένα πια Φεστιβάλ, που προσφέρουν στο κοινό (…εν μέσω κρίσιμων διαπραγματεύσεων για το μέλλον της χώρας μας…) την ευκαιρία ενός ανοιχτού και τις περισσότερες φορές εποικοδομητικού διαλόγου μέσα από τα έργα δημοφιλών, πολυσυζητημένων, ανερχόμενων ή καταξιωμένων, Έλλήνων και ξένων καλλιτεχνών.
Ο Πολυχώρος VAULT, πλήρως εναρμονισμένος με τις ανάγκες και το δημιουργικό πνεύμα της εποχής,σημειώνει τα τελευταία χρόνια μία εντυπωσιακή και ταυτόχρονα δύσκολα κατηγοριοποιήσιμη καλλιτεχνική δραστηριότητα, συστήνοντας στο αθηναϊκό κοινό νέους δημιουργούς από όλους τους χώρους της τέχνης. Παράλληλα, αποτελεί γεγονός αδιαμφισβήτητο, ότι πολλές από τις παραστάσεις που παρουσίασε κατά τη διάρκεια της προηγούμενης – τρέχουσας θεατρικής σεζόν σημείωσαν τεράστια καλλιτεχνική και εμπορική επιτυχία (…Πνιγμονή, Μάρτυς μου ο Θεός, Ποιος ήταν ο Κύριος;, Αρκετά πια με την Αντέλα, Otherside κλπ…) αφήνοντας τις θετικότερες των εντυπώσεων και γεμίζοντας μας “μεγάλες προσδοκίες” για μία εξίσου αξιόλογη συνέχεια.
Ο Σεπτέμβριος για τον Πολυχώρο VAULT θα παραμείνει για τέταρτη συνεχή χρονιά “ανοιχτός”, φιλοξενώντας εκ νέου το Φεστιβάλ Open September 4. Με οικοδεσπότες καλλιτέχνες και δημιουργούς, που θα παρουσιάσουν εκθέσεις, παραστάσεις, προβολές, αναγνώσεις, σεμινάρια, συζητήσεις και μουσικές βραδιές, το Φεστιβάλ φιλοδοξεί να δημιουργήσει όπως και τις προηγούμενες χρονιές, έναν πυρήνα πολιτισμού, που θα περιλαμβάνει όλες τις μορφές τέχνης.
Πέρυσι, στο OPEN SEPTEMBER 3, συμμετείχαν περισσότεροι από 150
καλλιτέχνες. Ανάμεσα τους φωτογράφοι, εικαστικοί, animators, αρχιτέκτονες,
μουσικοί, seminar leaders, χορευτές, performers, costume and fashion
designers, συγγραφείς, σεναριογράφοι, σκηνοθέτες, ηθοποιοί και θεατρικές
ομάδες, που μοιράστηκαν το ταλέντο τους με το φιλότεχνο κοινό. Οι δηλώσεις συμμετοχής στο OPEN SEPTEMBER 4 θα αρχίσουν να γίνονται δεκτές από τις 20 Αυγούστου, με καταληκτική ημερομηνία την 10η Σεπτεμβρίου 2015, ενώ η αποστολή τους θα γίνεται στο παρακάτω e-mail: openseptember@gmail.com.
Αν ανήκετε σε μία από τις παρακάτω κατηγορίες: καλλιτέχνης, ομάδα, κοινότητα, φορέας, μπορείτε να αποστείλετε εγκαίρως την πρόταση σας και να θέσετε σοβαρή υποψηφιότητα συμμετοχής στο “ανοιχτόμυαλο” Φεστιβάλ που διοργανώνει ο Πολυχώρος Vault, συνεισφέροντας με το έργο και τις καινοτόμες ιδέες σας στην προαγωγή της τέχνης και του πολιτισμού, σε μία Ελλάδα που έχει περισσότερο από ποτέ την ανάγκη να “δραπετεύσει” από μία ζοφερή επικαιρότητα – πραγματικότητα…δια της ασφαλέστερης οδού…τουτέστιν της καλλιτεχνικής…
Από 20/8/2015 μέχρι 10/9/2015 γίνονται δεκτές συμμετοχές από καλλιτέχνες, ομάδες, κοινότητες, φορείς.
ΑΠΟΣΤΟΛΗ ΠΡΟΤΑΣΕΩΝ:
Παρακαλούμε για την συμμετοχή σας αποστείλατε πρόταση με: Φωτογραφικό υλικό, Βιογραφικό συντελεστών και Δελτίο Τύπου, στο EMAIL : openseptember@gmail.com Ευχαριστούμε.
* O Ντέμης Κωνσταντινίδης γεννήθηκε το 1976 στη Θεσσαλονίκη. Έχει σπουδάσει Ιστορία και Αρχαιολογία στο Α.Π.Θ. και στη συνέχεια πραγματοποίησε μεταπτυχιακές σπουδές στη Μουσειολογία. Έχει εκδώσει την ποιητική συλλογήΕυλύγιστες μελαγχολίες (Vakxikon.gr 2014). Οι τρεις προηγούμενες ποιητικές συλλογές, κυκλοφορούν από τον εκδοτικό οίκο University Studio Press: Διαθέσεις, 2009, Ιχθύων λόγος, 2011,Κι όμως, γελούν καλύτερα οι τζίτζικες, 2013. Το ίδιο έτος λαμβάνει το Β’ Βραβείο στον Πανελλήνιο Διαγωνισμό Ποίησης για τα 100 χρόνια Ελεύθερης Θεσσαλονίκης 1912 – 2012, που διοργάνωσε ο Σύλλογος Φίλων του Βαφοπούλειου Πνευματικού Κέντρου του Δήμου Θεσσαλονίκης, με το ποίημα Εξομολόγηση. Ποιήματα και κείμενά του δημοσιεύονται τακτικά στα προσωπικά του ιστολόγια, καθώς και σε τεύχη των περιοδικών fuctART και Vakxikon.gr, του οποίου είναι συνεργάτης.
Ο Ειρηναίος Μαράκης γεννήθηκε στα Χανιά το 1986. Απόφοιτος λυκείου. Δραστηριοποιείται στα κοινά μέσα από τον χώρο της αντικαπιταλιστικής αριστεράς. Μικρά πεζά, διηγήματα και ποιήματα του έχουν δημοσιευθεί σε διάφορες λογοτεχνικές σελίδες ενώ έχει συμμετάσχει και σε διάφορα λογοτεχνικά project στο διαδίκτυο. Το ποίημα του “Ο άνθρωπος μας στο Παρίσι“ δημοσιεύθηκε στο συλλογικό έργο “Μια εικόνα… χίλιες λέξεις (e-book)“ των εκδόσεων “το βιβλίο.net“. Διατηρεί τα ιστολόγια Λογοτεχνία και Σκέψη και Κίβδηλη Αντιόχεια – μια διαδικτυακή ποιητική συλλογή που ενημερώνεται διαρκώς. Άρθρα του για πολιτικά και πολιτιστικά ζητήματα δημοσιεύονται στην εφημερίδα Αγώνας της Κρήτης.
Από πότε άρχισες να ασχολείσαι με την ποίηση;
Την πρώτη φορά που έγραψα κάτι σαν ποίημα ήταν δύο στιχουργήματα σε σχολικό λεύκωμα και σιγά-σιγά ξεκίνησα αυτό το ωραίο ταξίδι. Συγκεκριμένα, η αρχή έγινε μέσα από μια εφηβική, ερωτική απογοήτευση και συνέχισα για να αντιμετωπίσω τους φόβους και τις ανασφάλειες μου. Αυτό βέβαια δεν είναι κάτι το πρωτότυπο, το έχουμε ακούσει τόσες φορές, αλλά πραγματικά συνέβη… Αλλά συστηματικά, με μελέτη, διάβασμα και όλη την σχετική προσπάθεια, γράφω κάτι που μοιάζει με ποίηση – αν είναι θα το κρίνουν οι αναγνώστες ή όσοι τουλάχιστον έρθουν σε επαφή με αυτές τις απόπειρες γραφής – τα τελευταία χρόνια. Όπως έχω δηλώσει και αλλού, από τα αφελή, εφηβικά στιχάκια και μέσα από μια βίαιη αλλά και ουσιώδη ταξική συνειδητοποίηση πέρασα σε πιο ουσιαστικά θέματα κι έκανα στροφή σε κοινωνικά ζητήματα, στην υπηρεσία της εργατικής τάξης που παλεύει για την απελευθέρωση της από τα καπιταλιστικά δεσμά. Χωρίς όμως να ξεχνώ και την μεγάλη υπόθεση του Έρωτα. Όμως, θέλω να επισημάνω ότι δεν τρέφω αυταπάτες για τις δυνατότητες μου. Ούτε το πρώτο σκαλί της ποίησης έχω κατακτήσει, για να θυμηθούμε και το ομώνυμο ποίημα του Καβάφη, ούτε τίποτα. Απλά συνεχίζω μια ξεκινημένη διαδικασία και όπου βγει.
Στην εποχή μας υπάρχει χώρος για ποίηση;
Όχι μόνο υπάρχει χώρος αλλά και τα πάντα μπορούν να γίνουν ποίηση! Προσωπικά δεν έχω αυταπάτες ότι ποίηση παράγουμε όλοι οι άνθρωποι, ο καθένας με τον δικό του τρόπο. Ακόμα και χωρίς να έχουμε συναίσθηση αυτής της διαδικασίας. Όταν ερωτευόμαστε, όταν πονάμε, όταν φοβόμαστε κι όταν διεκδικούμε να ζούμε αληθινά. Κάθε μικρή, ασήμαντη κατά τα φαινόμενα, καθημερινή πράξη μας είναι ποίηση. Ποίηση παράγει και το ίδιο το φυσικό περιβάλλον, ας μην το ξεχνάμε αυτό. Εμείς είμαστε ένα ποιητικό παράγωγο της φύσης. Στην πραγματικότητα ποίηση είναι η ίδια η ζωή. Άρα και κάτω από αυτό το πρίσμα, ναι, τα πάντα είναι και μπορούν να γίνουν ποίηση∙ άρα κατά συνέπεια ο χώρος για να γίνει ποίηση είναι απεριόριστος. Απλώς, υπάρχουν και κάποιοι άνθρωποι που τολμούν να δώσουν μια πιο συγκεκριμένη μορφή σε αυτή τη διαδικασία και να κάνουν τις επιλογές τους σχετικά με αυτή. Όμως, οι ποιητές δεν πρέπει να είναι ξεκομμένοι από αυτά που πραγματικά συμβαίνουν μέσα στην κοινωνία, είτε αφορά κοινωνικά, είτε ψυχολογικά, είτε αισθητικά ζητήματα. Οι ποιητές σήμερα και από πάντα, ήταν ο καλός αγωγός της κοινωνικής και αισθητικής εμπειρίας. Δεν ήταν μάγοι, δεν ήταν ιερείς. Γι’ αυτό και πρέπει να είναι ανοιχτοί και στην κριτική. Φυσικά, πρέπει να διεκδικήσουν και να διεκδικήσουμε τον χώρο που ανήκει στην ποίηση, που ανήκει στη ζωή. Περιορίζοντας το ένα, περιορίζεται και το άλλο. Αυτό δεν πρέπει να το επιτρέψουμε.
Γράφεις σ’ ένα ποίημα σου:
«δεν γίνεται μόνο ποίηση
με μολύβι, χαρτί και διάβασμα
ούτε καν με το πληκτρολόγιο
θέλει νύχτες μοναξιάς και φόβου
βρεγμένα τσιγάρα κι αγκαλιές
και τότε, ίσως κάτι να γραφτεί»
Τελικά, τι είναι ποίηση;
Και τι δεν είναι η ποίηση! Πρώτα απ’ όλα είναι δημιουργία, είναι έρωτας, είναι κατάθεση ψυχής. Είναι η πηγή της μνημοσύνης. Γράφουμε, διαβάζουμε και τραγουδάμε την ποίηση γιατί είναι μέσα στη φύση μας. Μέσα από την ποιητική διαδικασία, που ίσως είναι και η ανώτερη μορφή ανθρώπινης επικοινωνίας και διαλόγου, μπορούμε να χτίσουμε τις βάσεις για ένα νέο, διαφορετικό και όμορφο κόσμο! Γιατί περισσότερο απ’ όλα η ποίηση είναι η ίδια η ζωή, είναι βίωμα, είναι αντίσταση. Λένε διάφοροι δημιουργοί, τεχνοκριτικοί, ακόμα και ποιητές πως δεν υπάρχει ορισμός για την ποίηση. Θα απαντήσω πως όλα αυτές οι θεωρίες είναι απλώς γελοίες, σχεδόν μεταφυσικές. Φυσικά, ο σκοπός τους δεν είναι άλλος από το να δώσουν την εντύπωση πως η ποίηση είναι κάτι το ιερό, κάτι το απόκρυφο που μόνο οι μύστες μπορούν να ερμηνεύσουν τα σημάδια της. Αυτό μας οδηγεί με σίγουρο τρόπο να αναγνωρίσουμε ότι κάποιοι γνωρίζουν και φοβούνται τον απελευθερωτικό ρόλο που έχει η ποίηση και η τέχνη γενικότερα και γι’ αυτό σαμποτάρουν τη συγκεκριμένη διαδικασία. Ας είμαστε ξεκάθαροι όμως, όταν λέμε για ποίηση εννοούμε (ή πρέπει να εννοούμε) την ποίηση που οι απλοί άνθρωποι μπορούν ή πρέπει να δημιουργούν. Αυτού του είδους η ποίηση βρίσκεται στο στόχαστρο. Κι όχι η ποίηση και η λογοτεχνία των σαλονιών, με τα ηχηρά ονόματα, τις υπόγειες διασυνδέσεις, την σχέση με την εξουσία, με την διανόηση που συντάσσεται με τα μεγάλα, επιχειρηματικά συμφέροντα, που υπερασπίζεται και προάγει τον ρατσισμό και τις κοινωνικές ανισότητες.
Η μορφή της γυναίκας είναι ένα σταθερό σύμβολο στην ποίησή σου. Τι εκφράζει για σένα η γυναίκα;
Αχ, η γυναίκα, οι γυναίκες! Ίσως να μην έγραφα εάν δεν ήταν οι γυναίκες, αυτές που γνώρισα και αυτές που δεν γνώρισα. Αλλά κυρίως αυτές που πρόδωσα και απογοήτευσα με τη συμπεριφορά μου. Η γυναικεία παρουσία μου είναι απαραίτητη, είναι ανάσα ζωής… Υπάρχει μάλιστα κι ένα συγκεκριμένο πρόσωπο, μια πολύ αγαπημένη φίλη, που αποτελεί την κύρια πηγή έμπνευσης μου ή μάλλον αναφοράς μου… Τι άλλο να πω; Ότι δεν μπορώ να ζήσω χωρίς τη γυναίκα; Χωρίς την ασφάλεια που δίνει η γυναικεία συντροφιά, χωρίς τις δυνατότητες που ανοίγουν οι γυναίκες για να γνωρίσουμε καλύτερα τον εαυτό μας; Μόνο μέσα από τη γυναικεία συντροφιά, έχω ανακαλύψει κρυφές πτυχές του εαυτού μου. Νομίζω πως τα πράγματα είναι απλά, η γυναίκα, αποτελεί και πάντα αποτελούσε, τον βασικότερο πυλώνα της κοινωνίας μας. Είναι αναπόσπαστο μέρος της ζωής μας. Είναι το ισχυρότερο φύλο κι αυτό γιατί αντιμετωπίζει χρόνια καταπίεσης αλλά και γιατί είναι η πηγή της μνήμης. Ναι, ξέρω, οι φαλλοκράτες που όλα νομίζουν ότι περνάνε μέσα από τις δικές του επιλογές, ίσως να ενοχληθούν από αυτή τη δήλωση. Ξεχνάνε πόσο απαραίτητη είναι η γυναίκα! Όχι όμως με τον τρόπο που μας δίδαξαν. Να είμαστε καθαροί σε αυτό. Η γυναίκα δεν είναι, ούτε πρέπει να είναι, μια μηχανή αναπαραγωγής παιδιών, ούτε ένα σεξουαλικό σκεύος που εκτονώνουμε τις ορμές μας. Σε αυτό το σημείο σηκώνω τείχος, εκφράζω τη διαφωνία μου. Η γυναίκα πρέπει να επαναδιεκδικήσει τον ρόλο της μέσα στην κοινωνία, να σπάσει τα δεσμά που περιορίζουν την ανάπτυξη της προσωπικότητά της. Κι όχι μόνο η γυναίκα. Αλλά και οι ομοφυλόφιλοι, οι τρανς, οι κουίρ. Ο ίδιος ο άντρας σε τελική ανάλυση. Αυτή η μάχη είναι πρέπει να είναι συνδυασμένη. Αγαπώ τη γυναίκα αλλά παράλληλα διεκδικώ, μαζί με όλες τις γυναίκες, την κοινωνική και σεξουαλική μας απελευθέρωση. Κι αυτό –η καταπίεση, η προδοσία και η διάθεση για μια διαφορετική ζωή, μαζί με τη γυναίκα και με όλους– πιστεύω πως εκφράζεται μέσα στην ποίηση μου.
Ποιοι καλλιτέχνες σε έχουν επηρεάσει;
Δεν ξέρω! Ίσως σε προβληματίζει αυτή η απάντηση μου αλλά έτσι είναι. Δεν ξέρω, γιατί δεν έχω ασχοληθεί με το ζήτημα ιδιαίτερα. Απλά γράφω και αυτό είναι. Βέβαια, ίσως αυτή η στάση μου να μην εκφράζει παρά μια γενικότερη τάση στη σύγχρονη ποίηση. Ας μην πω περισσότερα γι’ αυτό… Στην πραγματικότητα, μόνο μια αμυδρή εικόνα έχω για τους καλλιτέχνες που ίσως με έχουν επηρεάσει και τίποτα περισσότερο. Σίγουρα οι Έλληνες ποιητές της πρώτης και της δεύτερης μεταπολεμικής γενιάς, όπου είναι και η περίοδος που έχω ασχοληθεί ιδιαίτερα, με έχουν βοηθήσει με ένα τρόπο. Ιδιαίτερα ο Μανώλης Αναγνωστάκης κι ο Τάσος Λειβαδίτης αλλά και μια ποιήτρια των επόμενων γενιών, η Κατερίνα Γώγου. Οι συγκεκριμένοι έχουν σταθεί για μένα δάσκαλοι στο πώς να προσεγγίζω τα ζητήματα. Επίσης, αντιμετωπίζω τον Νίκο Καββαδία με συναισθήματα αγάπης που φτάνει στα όρια της παραφροσύνης ενώ όσο περνούσαν τα χρόνια αγάπησα μέχρι σημείου εξάρτησης τον Κώστα Βάρναλη, τον Γιάννη Ρίτσο, τον Κωνσταντίνο Καρυωτάκη αλλά και ξένους ποιητές και λογοτέχνες όπως τους Τζακ Κέροακ, Ντύλαν Τόμας, Ρέιμοντ Τσάντλερ καθώς κι άλλους. Αν υπάρχει κάτι που μπορεί να με έχει επηρεάσει σε πολύ μεγαλύτερο βαθμό από τους προηγούμενους, τότε αυτό είναι η μουσική κι ο κινηματογράφος. Είμαι λάτρης της τζαζ κι ακούω ροκ από χρόνια. Επίσης, ακούω ρεμπέτικα. Βλέπω ταινίες σχεδόν καθημερινά, είμαι φαν του νουάρ όπως και της αντίστοιχης λογοτεχνίας. Εκεί, στη μουσική, ακόμα και πριν ξεκινήσω να γράφω, ένοιωθα ότι μπορούσα να αφεθώ ελεύθερος. Για να εκφραστώ, για να ξεσπάσω. Όμως, κι όσο με αφορά, τολμώ να πω ότι ανήκω σε μια διαφορετική γενιά ανθρώπων που εκφράζονται μέσω της ποίησης. Κι αυτή είναι μια γενιά, που μέσα στην κατάρρευση κάθε κοινωνικής βεβαιότητας, υψώνει τη φωνή της και διαμαρτύρεται και αμφισβητεί τις κεντρικές πολιτικές επιλογές, το κυρίαρχο πρότυπο ζωής, την οικογένεια, τις αντιλήψεις σχετικά με τις ανθρώπινες σχέσεις και άλλα πολλά. Αυτή η γενιά, δίνει την περίοδο που διανύουμε τις δικές τις μάχες για τη ζωή και τα δικαιώματα της. Σε σχέση με τις προηγούμενες ποιητικές και κοινωνικές γενιές, η τωρινή γενιά δεν είναι ηττημένη. Ναι, αντιμετωπίζει νέες προδοσίες αλλά έχει τη δυνατότητα να προχωρήσει από εκεί που σταμάτησαν οι προηγούμενοι. Με αυτή την οπτική, πιστεύω πως ενώ έχω (ελπίζω να έχω) στοιχεία από διάφορους, κατά βάθος αυτό που με έχει επηρεάσει δεν είναι ένας άνθρωπος αλλά η ίδια η εποχή μας που είναι εποχή φόβου και απόγνωσης αλλά και εποχή σύγκρουσης και ελπίδας.
Θα ήθελες να μας μιλήσεις λίγο για τα δύο μπλογκ σου;
Διατηρώ δύο λογοτεχνικά μπλογκ και ένα πολιτικό. Το ”Λογοτεχνία και Σκέψη”, την ”Κίβδηλη Αντιόχεια” και τον ”Αριστερό Σχολιασμό”. Ξεκίνησα να μπλογκάρω από τον Φλεβάρη του 2009, απλά και μόνο για να πειραματιστώ με το μέσο – τακτική που ακολουθώ και με άλλα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, και να επικοινωνήσω με άτομα που έχουμε κοινά ενδιαφέροντα. Χωρίς να έχω κάποια ιδιαίτερη φιλοδοξία και συνεχίζω μέχρι σήμερα, κυρίως με αναδημοσιεύσεις και κάποια δικά μου κείμενα. Αυτό όσο αφορά το πρώτο μπλογκ. Το καθένα εξυπηρετεί κι από ένα διαφορετικό σκοπό. Στην ”Κίβδηλη Αντιόχεια” δημοσιεύονται αποκλειστικά δικές μου απόπειρες συγγραφής ενώ στον ”Αριστερό Σχολιασμό” δημοσιεύονται πολιτικά και κοινωνικά σχόλια από μια σαφή αριστερή κατεύθυνση. Τα συγκεκριμένα μπλογκ αποτελούν τα εργαλεία που μου άνοιξαν τα μάτια σχετικά με τις απεριόριστες δυνατότητες και τις τεράστιες αδυναμίες του διαδικτύου αλλά και με εκπαίδευσαν να αντιμετωπίσω τα διάφορα προβλήματα που μπορεί κανείς να εντοπίσει σε αυτού του είδους την επικοινωνία.
Είσαι στρατευμένος καλλιτέχνης;
Ναι, θεωρώ πως είμαι. Δεν ξεχνώ την χαρακτηριστική δήλωση του Πάμπλο Πικάσο ότι “η Τέχνη δεν είναι για διακόσμηση, η τέχνη πρέπει να είναι όπλο για μάχη”. Προσπαθώ τα ποιήματα μου να εκφράζουν τις ανάγκες και τις ανησυχίες των συνανθρώπων μας, της εργατικής τάξης και των λαϊκών στρωμάτων. Λαμβάνω ξεκάθαρη θέση απέναντι στα κοινωνικά προβλήματα και σε αυτούς που τα δημιούργησαν. Διεκδικώ παράλληλα και μια διαφορετική, ελεύθερη και αληθινά δημοκρατική κοινωνία, χωρίς ιδεολογικά και κυρίως οικονομικά δεσμά, χωρίς ανισότητες. Βρίσκομαι απέναντι στην εμπορευματοποιημένη τέχνη και στους μηχανισμούς ιδεολογικής μας καταστολής. Όσο με αφορά εργάζομαι μέσα από τις γραμμές της αντικαπιταλιστικής Αριστεράς για όλα αυτά – ένας από τους πολλούς που ονειρεύονται και οργανώνουν την εναλλακτική, κοινωνική προοπτική που τόσο έχουμε ανάγκη. Όλα αυτά περνάνε και εκφράζονται μέσα από τα ποιήματα μου. Δεν μπορούσε να είναι αλλιώς. Αυτά που ζω, σκέφτομαι και παρατηρώ, αυτά καταθέτω και στο χαρτί. Το βίωμα έχει τεράστιο ρόλο σε αυτά που γράφω. Άρα πώς θα μπορούσα να μην είμαι στρατευμένος, όταν και όσοι προσπαθούν να ελέγξουν τη ζωή μας, είναι στρατευμένοι στην υπεράσπιση των δικών τους συμφερόντων; Απλά πράγματα, σε αυτή την δύσκολη περίοδο που αντιμετωπίζουμε κανείς δεν μπορεί να μένει αδιάφορος. Αξίζει να είμαστε λίγο τολμηροί στη ζωή μας. Να παίρνουμε θέση. Και να μην φοβόμαστε. Ούτε καν τις λέξεις και τους ορισμούς, τους χαρακτηρισμένους με αρνητικό πρόσημο, όπως τον στρατευμένο καλλιτέχνη. Γιατί στρατευμένος καλλιτέχνης είναι ο μαχόμενος δημιουργός.
Θα ήθελες να μοιραστείς μαζί μας δύο αγαπημένους σου στίχους;
Θα σας χαρίσω δύο ολόκληρα ποιήματα κι όχι απλώς κάποιους αγαπημένους στίχους. Και τα δύο με εκφράζουν σε απόλυτο βαθμό και πάντα συγκινούμαι όταν τα διαβάζω. Το πρώτο είναι από τον αγαπημένο μου Νίκο Καββαδία και από την συλλογή Τραβέρσο (1975)
Εκτός από ποιητής είσαι και αρθρογράφος. Ποια είναι τα θέματα που συνήθως σε απασχολούν σ’ αυτή σου τη δραστηριότητα;
Τα θέματα που με απασχολούν δεν είναι διαφορετικά από αυτά που θα εντοπίσει ο αναγνώστης στα ποιήματα μου. Η πολιτική πραγματικότητα, η περιγραφή της και η κατάθεση σκέψεων για την επίλυση των κοινωνικών προβλημάτων, ο σχολιασμός για ότι συμβαίνει γύρω μας, μέσα από μια αριστερή και αγωνιστική οπτική, αποτελούν τη βάση της αρθρογραφίας μου. Παράλληλα, και σε λιγότερο βαθμό, ασχολούμαι και με την πολιτιστική αρθρογραφία – κριτικές βιβλίου, θεάτρου και κινηματογράφου. Και εκεί αντανακλώνται οι εμπειρίες καθώς και τα διαβάσματα μου. Τα κείμενα μου αυτά δημοσιεύονται στη εφημερίδα “Αγώνας της Κρήτης”. Θα ήθελα επίσης να σημειώσω ότι τo τελευταίο διάστημα έχω την ιδιαίτερη τιμή να παρουσιάζω νέους ποιητές και διηγηματογράφους αλλά και παλιότερους δημιουργούς στο διαδικτυακό πολιτικό και πολιτιστικό περιοδικό “Ατέχνως”, και στη στήλη των ”Νέων Δημιουργών”.
Πως βλέπεις την σημερινή κατάσταση στη χώρα μας;
Σκοτεινή, περίεργη, τρομακτική. Αλλά και με φωτεινές δυνάμεις που μπορούν να δώσουν μια διαφορετική ώθηση… Και δεν έχουμε δει τίποτα ακόμα… Δεν θέλω να κάνω μια περιγραφή πραγμάτων που όλοι μας ζούμε καθημερινά, απλά και μόνο θα αρκεστώ ότι όλες οι πιθανές εκδοχές για τη συνέχεια είναι ανοιχτές. Η Ιστορία γράφεται καθημερινά και χρειάζεται αν είμαστε προετοιμασμένοι για όλα…
Ως άνθρωπος της Αριστεράς, είσαι ευχαριστημένος με τις επιλογές της κυβέρνησής μας;
Όχι, σαφώς όχι. Πως θα μπορούσα άλλωστε; Η κυβέρνηση από την εκλογή της μέχρι σήμερα κάνει ότι μπορεί για να προδώσει τους αγώνες και της ελπίδες του λαού, αποδεχόμενη την ικανοποίηση των αιτημάτων των δανειστών και ξεπουλώντας την αξιοπρέπεια του λαού μας που δεν λύγισε μπροστά σε κανένα μνημόνια και σε καμία απειλή εξόδου από την ΕΕ και το Ευρώ. Και τους προδίδει. Όπως με το «Όχι» του κόσμου της εργασίας στα μνημόνια από όπου και να προέρχονται, που την ίδια τη νύχτα του δημοψηφίσματος το έκανε «Ναι». Αντίθετα, βαδίζει με εκπληκτική ταχύτητα προς τα πίσω. Επαναλαμβάνοντας την πολιτική των προηγούμενων. Όλα τα έχει το… αριστερό πρόγραμμα διακυβέρνησης! Καταστολή ενάντια στους κοινωνικούς αγωνιστές στις Σκουριές και αλλού, φτωχοποίηση των μεσαίων και κατώτερων στρωμάτων, ξενοφοβία, αδιαφορία για την έκβαση της δίκης της ναζιστικής συμμορίας Χρυσής Αυγής, υποκρισία, ρατσιστική αντιμετώπιση των μεταναστών, να ποιό είναι το έργο της κυβέρνησης! Πως μπορεί να είναι κάποιος ευχαριστημένος; Ενώ στο «Όχι» είχαμε ένα τρανταχτό ταξικό μήνυμα από τους εργάτες στη χώρα μας ενάντια σε κάθε εκβιαστή, η κυβέρνηση του ΣΥΡΙΖΑ με τους ακροδεξιούς ΑΝ.ΕΛ προτίμησε την πολιτική του κατευνασμού και του συμβιβασμού απέναντί τους. Ο Τσίπρας, άπλωσε γέφυρα νεκρανάστασης στους βρικόλακες του «Ναι» αποδεχόμενος ότι το αποτέλεσμα του δημοψηφίσματος δεν σημαίνει εντολή για ρήξη. Και καταλήξαμε στο τρίτο και χειρότερο μνημόνιο. Απόδειξη, αν και αρκετοί από τον χώρο της Αριστεράς και του κινήματος το έλεγαν εδώ και καιρό, ότι η επιθυμία για διαχείριση του καπιταλισμού και η σωτηρία από τον «κακό» εαυτό του – η πολιτική που επιχειρεί ο ΣΥΡΙΖΑ και έχει τις ρίζες της στο ευρωκομμουνιστικό ρεύμα – δεν λειτουργεί και δεν αποδίδει προς το συμφέρον των εργαζομένων αυτής της χώρας. Αυτό που χρειάζεται είναι να οργανωθούμε για να αντιμετωπίσουμε τα προβλήματα που έχουμε μπροστά μας. Να μην δώσουμε συγχωροχάρτι στους επίδοξους σωτήρες μας, είτε δεξιά, είτε αριστερά και να συνεχίζουμε σε ένα δρόμο ρήξης με την ΕΕ, το Ευρώ και το χρέος, αγωνιστικά και αντικαπιταλιστικά. Άλλος δρόμος δεν υπάρχει!
Θεωρείς πως η Αριστερά (κι ευρύτερα του Σύριζα) έχει κάνει την αυτοκριτική της;
Αν αυτοκριτική είναι να επιβεβαιώνουμε με χιλιάδες τρόπους τη γραμμή μας, χωρίς να αντιλαμβανόμαστε τις ανάγκες της κοινωνίας και τις τρέχουσες πολιτικές εξελίξεις και στη συνέχεια να παρουσιάζουμε τον εαυτό μας και την οργάνωση μας ως τη μόνη ικανή να αντιμετωπίσει τα προβλήματα αλλά στην ουσία παραβλέποντας την κίνηση του κόσμου της εργασίας προς μια αγωνιστική προοπτική ή και οδηγώντας μέσω ενός διαφορετικού δρόμου στην οικονομική υποδούλωση του τόπου, σίγουρα όχι. Αν κουνάμε το δάχτυλο στην κοινωνία, που καθημερινά έρχεται αντιμέτωπη με την τρομοκρατία του τύπου «βγαίνουμε από το Ευρώ άρα πεθαίνουμε» θεωρώντας πως ο κόσμος είναι ανώριμος να δώσει λύσεις στα προβλήματα του, η απάντηση είναι πάλι όχι. Με λίγα λόγια αν η αυτοκριτική δεν βασίζεται σε πραγματικά γεγονότα τότε είναι ψεύτικη και επικίνδυνη. Εάν η Αριστερά δεν ακούει τα αιτήματα και τις απελπισμένες κραυγές των κατατρεγμένων, ποίος θα το κάνει; Γιατί αυτοκριτική είναι να αναγνωρίζεις τα λάθη σου, να ανοίγεις τον κοινωνικό διάλογο και να μάχεσαι με όλους αυτούς που σηκώνουν τη γροθιά τους στις απεργίες και στους αντιφασιστικούς αγώνες. Όχι βάζοντας πάγο στην ανάπτυξη του εργατικού κινήματος –κι αναφέρομαι στο ΚΚΕ αλλά όχι μόνο, ούτε συμμαχώντας με τους διεθνείς ιμπεριαλιστές για χάρη των οικονομικών συμφερόντων της δικής σου άρχουσας τάξης – κι εδώ αναφέρομαι αποκλειστικά στην κυβέρνηση του ΣΥΡΙΖΑ. Αλλά από την πλευρά των ηγεσιών της Αριστεράς δεν περιμένω πολλά… Τι πολλά, τίποτα δεν περιμένω! Η μόνη αληθινή κριτική και αυτοκριτική μπορεί αν γίνει από τον κόσμο της Αριστεράς, από τη βάση της… Αλλιώς, αν αφεθούμε στις ηγεσίες, τότε θα πάμε χαμένοι… Οι εργαζόμενοι μπορούν αν είναι η ηγεσία που χρειάζονται, κανείς άλλος…
Θα μπορούσαμε να υποστηρίξουμε και σήμερα πως: «Ο μαρξισμός είναι οδηγός για δράση»;
Ναι, χωρίς καμία αμφιβολία. Και «πως ένα άλλος κόσμος είναι εφικτός ο σοσιαλισμός»! Αυτά πάνε μαζί! Ας μην ξεχνάμε τη θέση του Μαρξ ότι «οι φιλόσοφοι ερμηνεύουν τον κόσμο, το ζήτημα είναι, όμως, να τον αλλάξουμε». Αυτή η θέση περνάει όλο και περισσότερο τα τελευταία χρόνια, από το πάνθεο των διάσημων αποφθεγμάτων, στην καθημερινή ζωή. Εκατομμύρια άνθρωποι προσπαθούν να εξηγήσουν την τόσο μεγάλη βαρβαρότητα που φέρνει το σύστημα στη ζωή τους, όχι για να γίνουν φιλόσοφοι, αλλά για να το αλλάξουν. Οι ιδέες του Μαρξ παραμένουν ο πιο χρήσιμος οδηγός. Και τι μας λένε αυτές οι ιδέες; Ότι απέναντι στο στρατηγικό σχέδιο της άρχουσας τάξης για να καταστείλει κάθε διάθεση αντίστασης από πλευράς μας αλλά και για να κερδίζει από την εκμετάλλευση του ανθρώπινου δυναμικού και του φυσικού πλούτου, χρειάζεται οι καταπιεσμένοι να αντιτάξουν το δικό τους στρατηγικό σχέδιο. Και φυσικά τη δική τους, ανεξάρτητη οργάνωση. Ο Μαρξ, και αρκετοί άνθρωποι στο κόσμο ακολουθούν το παράδειγμα του, αντιλήφθηκε ότι στον πυρήνα του συστήματος βρίσκεται ο ανταγωνισμός ανάμεσα στο κεφάλαιο και τη μισθωτή εργασία. Ο καπιταλισμός ταλανίζεται από αντιθέσεις, οι οποίες δεν οφείλονται σε κάποιο ατύχημα ή λάθος, αλλά προέρχονται από την ίδια την εσωτερική του φύση. Όμως, η ταξική πάλη ανάμεσα σε εργάτες και καπιταλιστές επιταχύνεται και οξύνεται από τη ροπή του συστήματος σε περιοδικές και καταστροφικές κρίσεις. Άρα και η ανατροπή του καπιταλισμού είναι απαραίτητη αλλά παράλληλα χρειάζεται να οργανωθεί πριν να είναι πολύ αργά. Και ποιός θα το κάνει αυτό; Το επαναστατικό υποκείμενο, η εργατική τάξη, που βρίσκεται στο κέντρο της παραγωγής και η οποία μπορεί να ελέγξει την παραγωγή για το συμφέρον της κοινωνίας κι όχι των επιχειρηματιών. Μόνο μέσα από την ταξική πάλη ο κόσμος της εργασίας θα καταφέρει να ριζοσπαστικοποιηθεί και να οργανώσει τις δικές του αυτόνομες δομές – εργατικές επιτροπές για παράδειγμα, και να τολμήσει την ανατροπή μέσω του εργατικού ελέγχου πάνω στην παραγωγική διαδικασία. Αυτή η προοπτική όμως δεν πρέπει να περιμένουμε να έρθει κάποτε στο μέλλον «σα μάννα εξ’ ουρανού» αλλά χρειάζεται να οργανωθεί εδώ και τώρα. Και αυτό ακριβώς συμβαίνει στη χώρα μας και αλλού. Τέλος, μην ξεχνάμε, την απαραίτητη οικοδόμηση ενός εργατικού επαναστατικού κόμματος με τα πιο προχωρημένα κομμάτια των μαχητών, ώστε να συνολικεύει την ταξική εμπειρία, να διδάσκει και να διδάσκεται από την τάξη, να παλεύουν από κοινού. Και το σημαντικότερο: Να μπορεί να πείθει τους εργάτες για την επαναστατική προοπτική παρεμβαίνοντας μαζικά στους αγώνες και να μην υποχωρεί στην κρίσιμη στιγμή υπογράφοντας Βάρκιζες με την άρχουσα τάξη, συγκυβερνώντας με τη Δεξιά το ’89 ή να προτείνει επαναδιαπραγμάτευση του χρέους αντί της διαγραφής του και να υποχωρεί στις πιέσεις των “από πάνω” για χάρη κάποιας δήθεν ρεαλιστικής πολιτικής…
Ποια η θέση του πολίτη στην σημερινή Ελλάδα;
Στο περιθώριο. Από το επίσημο Κράτος, από την Εκκλησία, από το οικονομικό σύστημα, από τους θεσμούς, από την κυρίαρχη ιδεολογία. Ο πολίτης στην Ελλάδα αλλά και σε ολόκληρο τον κόσμο, γιατί ότι αντιμετωπίζουμε δεν είναι τοπικό φαινόμενο αλλά έχει και διεθνείς διαστάσεις, έχει να αντιμετωπίσει τα θηρία του ιμπεριαλισμού, της καταπίεσης και της φτώχειας. Χρόνια η θέση των πολιτών ήταν, κι ακόμα είναι, στην υπηρεσία της αστικής τάξης. Παράγουν, δουλεύουν, αναπαράγονται οι άνθρωποι για να εξυπηρετήσουν διάφορα, πολύ συγκεκριμένα, το τονίζω αυτό, οικονομικά και ταξικά συμφέροντα. Το ζήτημα είναι πώς θα αλλάξει η θέση των πολιτών μέσα στην κοινωνία. Να βγουν οι πολίτες από το περιθώριο. Ή, για να το θέσω καλύτερα, πως θα αλλάξει αυτή η κοινωνία, πως θα ανατραπούν οι βεβαιότητες χρόνων και η καταστρεπτική ηθική της επίσημης πολιτικής. Γιατί, η πραγματική θέση του πολίτη είναι να μην είναι υποταγμένος στη θέληση μιας μειοψηφίας που του στερεί τα μέσα για να ζήσει αλλά να πάρει αυτός το μέλλον στα χέρια του. Ευτυχώς, δόξα τω Μαρξ, αυτή η διάθεση υπάρχει από τους πολίτες, τόσο στην Ελλάδα, όσο και σε ολόκληρο τον κόσμο. Αλλά χρειάζεται να οργανωθεί και η ανατρεπτική προοπτική, σε ρήξη με αυτά τα προβλήματα.
Μπορεί να ανατραπεί αυτό το σύστημα;
Ασφαλώς! Όχι μόνο μπορεί να ανατραπεί αλλά είναι και απαραίτητο! Αλλά δεν είναι κάτι που θα γίνει αυτόματα, είτε περιμένοντας να έρθει η αλλαγή με κάποιο μαγικό τρόπο, είτε στηρίζοντας τις ελπίδες μας σε μια στείρα, κοινοβουλευτική εκπροσώπηση.
Ποιο θεωρείς πως είναι το μεγαλύτερο πρόβλημα, που μας κρατά-ως κοινωνία- πίσω;
Αυτοί που έχουν τον έλεγχο στην κοινωνία. Αντί να χαιρόμαστε τη ζωή, κάθε μέρα αναρωτιόμαστε εάν θα έχουμε ψωμί ή κάπου να κοιμηθούμε το βράδυ. Επειδή κάποιοι θα κάνουν διακοπές σε σπα ριζόρτ, στην Ελβετία, στα πολυτελή διαμερίσματα της Νέας Υόρκης; Όχι, δεν είναι δίκαιο αυτό, καθόλου δίκαιο! Να είμαστε φτιαγμένοι για τα ωραία και τα μεγάλα και να βαδίζουμε στη λάσπη; Όχι, δεν το εγκρίνω. Αχ, κι όταν τελειώσουμε με αυτά τα καθάρματα, όλα θα αλλάξουν προς το καλύτερο!
Ποια η ιδανική για σένα κοινωνία;
Η αταξική και κομμουνιστική κοινωνία. Και δεν λέω για τα καθεστώτα του κρατικού καπιταλισμού στην πρώην ΕΣΣΔ, ούτε για αριστερές κυβερνήσεις που διαχειρίζονται μνημόνια. Θέλω να το τονίσω αυτό, γιατί πάνω στη διαστρέβλωση της σοσιαλιστικής και κομμουνιστικής ιδέας παίζουν πολλοί τα υπόγεια παιγνίδια τους. Ονειρεύομαι και παλεύω για μια κοινωνία χωρίς οικονομικές και πολιτικές ανισότητες, χωρίς καταπίεση, ρατσισμό, σεξισμό και πολέμους. Όπου ακόμα και η Τέχνη θα αναπτυχθεί από καλύτερες θέσεις, όπου κανένας άνθρωπος δεν θα περισσεύει ή δεν θα θεωρείται πρόβλημα. Όπου ο έρωτας, η σεξουαλική επαφή, οι ανθρώπινες σχέσεις δεν θα αντιμετωπίζουν ένα σωρό από συντηρητικές θεωρίες και ταμπού αλλά που θα αποτελούν αφορμή για να διερευνήσουμε τις άγνωστες πτυχές του εαυτού μας και της κοινωνίας! Ιδανική κοινωνία μάλιστα, είναι αυτή που τα παιδιά δεν θα κλαίνε, φοβισμένα, στην αγκαλιά της νεκρής μητέρας τους, κάτω από τα άρβυλα του εχθρού, μέσα σε μια κατεστραμμένη από τους βομβαρδισμούς πόλη, με το πρόσωπο τους να γίνεται είδηση στα παγκόσμια δελτία ειδήσεων, αλλά που τα παιδιά ελεύθερα ανεξαρτήτως φυλής και θρησκείας θα παίζουν στις αλάνες του κόσμου. Μπορείς να το φανταστείς; Ωραία εικόνα, έτσι;
Ποιος ο μεγαλύτερός σου φόβος;
Ο μεγαλύτερος φόβος μου; Να μην μπορώ να ζήσω ελεύθερος, να μην μπορώ να αγαπήσω. Φοβάμαι ότι θα δω κάποτε τους ανθρώπους δίπλα μου και δεν θα τολμούν να διεκδικήσουν την ελευθερία τους. Αλλά φοβάμαι, δεν τρομάζω. Έχει διαφορά. Κι από τη θέση που βρίσκομαι θα προσπαθήσω να αναδείξω αυτή τη διαφορά.
Θα ήθελες να στείλεις κάποιο μήνυμα στους αναγνώστες σου;
Χμ, δύσκολα μου βάζεις… Τι μήνυμα να στείλω στους αναγνώστες μου ώστε να μην φανεί ότι τους κουνάω το δάχτυλο; Και ποιοί να είναι άραγε οι αναγνώστες μου; Να, βλέπεις, με πιάσανε οι ανασφάλειές μου… Και μόλις βρήκα –τι σου είναι το μυαλό– το καλύτερο μήνυμα, την καλύτερη ευχή, που θα μπορούσε να δώσει άνθρωπος. Λοιπόν, αξίζει να μην κρυβόμαστε πίσω από το δάχτυλο μας, να τολμάμε, να ονειρευόμαστε, να αγωνιζόμαστε και κυρίως να εκφραζόμαστε. Να λέμε ένα τεράστιο όχι στις ανασφάλειες μας. Να ζούμε αληθινά.
Με ποιο τραγούδι/ μουσική θα ήθελες να κλείσουμε την συνέντευξη;
Θα σου έλεγα με τη… Διεθνή αλλά θα προτιμήσω κάτι διαφορετικό. Το τραγούδι που ακολουθεί μάλιστα, νομίζω πως με εκφράζει με τον καλύτερο τρόπο αλλά το αφιερώνω τόσο στους αναγνώστες του Αλλιώς, όσο και στους φίλους μου. Και δεν είναι άλλο από το Revolution των Beatles (You say you want a revolution / Well, you know We all want to change the world / You tell me that it’s evolution / Well, you know We all want to change the world / But when you talk about destruction / Don’t you know that you can count me out / Don’t you know it’s gonna be all right? / All right, all right)…
Α, νομίζω πως και το Stand by me με τον Ben E. King ταιριάζει για να κλείσει αυτή η συνέντευξη, όχι; (When the night has come / And the land is dark / And the moon is the only light we’ll see / No I won’t be afraid, no I won’t be afraid / Just as long as you stand, stand by me // And darlin’, darlin’, stand by me, oh now now stand by me / Stand by me, stand by me)…
ΑΛΛΙΩΣ 