Tags
«Εδώ δεν υπάρχουν ούτε Ρώσοι, ούτε Άγγλοι, ούτε Εβραίοι, ούτε Χριστιανοί. Υπάρχουν μόνο άνθρωποι, που έχουν ένα κοινό σκοπό, να γίνουν ικανοί να είναι»
Γεώργιος Γκουρτζίεφ
(13 Ιανουαρίου 1866 – 29 Οκτωβρίου 1949)
γράφει & επιμελείται
η Λίλα Παπαπάσχου
Έχοντας για πυξίδα το παραπάνω απόφθεγμα του Ελληνο-Αρμένιου μυστικιστή, φιλοσόφου και χοροδιδάσκαλου Γεωργίου Γκουρτζίεφ, το θέατρο ΡΟΔΑ (…που είναι τμήμα του Ιδρύματος Γκουρτζίεφ…) στοχεύει στην πραγμάτωση της διδασκαλίας του μεγάλου φιλοσόφου, μέσω της θεατρικής πράξης.
Από το 1991, οπότε και συστάθηκε, υπηρετεί με συνέπεια και γνήσιο πνεύμα ομαδικότητας ένα θέατρο διαφορετικό, οικουμενικό, έντονα υποβλητικό και ταυτόχρονα αισθησιακό, το οποίο είναι άρρηκτα συνδεμένο με τη μουσική και το χορό. Στις θεατρικές παραγωγές του Θεάτρου ΡΟΔΑ (…Ραμαγιάνα, Τρικυμία, Αμφιάραος, Αλκιβιάδης Άγιος κ.λπ.) γίνονται έμμεσες ή σαφείς αναφορές στην παγανιστική ατμόσφαιρα της αρχαιοελληνικής υπαίθρου, στους στροβιλισμούς των Δερβίσηδων (…χαρακτηριστικοί οι υπαινιγμοί και στα περισσότερα χορικά του Γκιλγκαμές…) στο θέατρο ΝΟ, στο παραδοσιακό κινεζικό θέατρο, καθώς και στις αφηγήσεις της Ραμαγιάνα.
Εδώ και είκοσι πέντε περίπου χρόνια, η Θεατρική Ομάδα ΡΟΔΑ μελετά σημαντικούς μύθους της ανθρωπότητας και τους παρουσιάζει σε θεατρική μορφή, με σκοπό τη δημιουργία μίας παράδοσης Θεάτρου του Ιερού, όπου η πνευματική άσκηση βρίσκει την ολοκλήρωση της στη θεατρική τελετουργία, μέσω μίας μυητικής διαδικασίας. Η αιώνια σύγκρουση του καλού με το κακό, αλλά και η βαθύτερη ανάγκη του ανθρώπου, να έρθει σ’ επαφή με την πρωτόγονη και κατ’ επέκταση πιο ακατέργαστη πλευρά του, την οποία αποποιήθηκε προς χάριν του εκ-πολιτισμού, αποτελούν τους βασικούς άξονες γύρω από τους οποίους οι καλλιτέχνες που απαρτίζουν την ομάδα ΡΟΔΑ, σκέφτονται, κινούνται και εντέλει δημιουργούν.
Η στήλη ARS & VITA βρέθηκε την Τρίτη 25 Αυγούστου, στο Χαλάνδρι και συγκεκριμένα στο Ευριπίδειο Θέατρο Ρεματιάς, για να παρακολουθήσει την νεότερη και σαφώς πιο εμπλουτισμένη εκδοχή – υφολογικά και επί της ουσίας – ενός «κολοσσιαίου» έργου που πρωτοπαρουσιάστηκε στην Ελλάδα από την ομάδα το 1996 (…στο θέατρο Κάτια Δανδουλάκη και στο Θεατράκι Θεσσαλονίκης…). Δεδομένης της τεράστιας δυσκολίας που εμπεριέχει ένα τέτοιο καλλιτεχνικό εγχείρημα, δηλαδή η σύμπτυξη ενός πυκνογραμμένου και γεμάτου εικόνες βαβυλωνιακού έπους, σε μόλις δύο ώρες σκηνικής απεικόνισης, αξίζουν εκ των προτέρων πολλά και ειλικρινή συγχαρητήρια σε όλους ανεξαιρέτως τους συντελεστές αυτής της καλλιτεχνικής πρωτοβουλίας, μόνο και μόνο για την πρόθεση τους να το ρισκάρουν.
Στιγμιότυπο από την παράσταση
Το θρυλικό έπος του ΓΚΙΛΓΚΑΜΕΣ εξιστορεί την πορεία του πανίσχυρου βασιλιά (… τρισέγγονου του Νώε…) της πόλης της Μεσοποτάμιας Ουρούκ (…τα ερείπια της έχουν εντοπιστεί στο σημερινό Ιράκ…) προς την αυτογνωσία και την τελική συνειδητοποίηση της αναπόφευκτης θνητότητας του. Αυτή είναι όμως μία πρώτη και μάλλον επιφανειακή ανάγνωση μίας ιστορίας που υπονοεί πολύ περισσότερα απ’ όσα αφηγείται, προσφέροντας στους θεατές– αφειδώς – τροφή για σκέψη και…περίσκεψη…
Το ίδιο το έργο, έτσι όπως μας το παρουσίασαν οι Δημήτρης Περετζής και Μαρία Περετζή, οι οποίοι επιμελήθηκαν μεταξύ άλλων τη μετάφραση και τη θεατρική προσαρμογή του κειμένου (…η κα. Περετζή υπογράφει και την ευρηματική σκηνοθεσία της παράστασης…) κάθε άλλο παρά μονοδιάστατο θα μπορούσε να χαρακτηριστεί, αφού μέσα από μία φαινομενικά εύπεπτη ιστορία εξουσίας, βίας και λαγνείας, θίγει, σχολιάζει και ενίοτε καυτηριάζει με σαρκαστική διάθεση τις ανθρώπινες παθογένειες, των οποίων οι ρίζες χάνονται στα βάθη των αιώνων, προτείνοντας ταυτόχρονα έναν εναλλακτικό τρόπο ζωής, απαλλαγμένο από την τοξικότητα των προσωπικών φιλοδοξιών, της δίψας για δύναμη και επιβολή και φυσικά της έμφυτης ροπής του ανθρώπου προς το αρχετυπικό κακό.
Ο βασιλιάς Γκιλγκαμές – Δημήτρης Γασπαράτος δέχεται τις συμβουλές της μητέρας του Νινσούν – Άννας Κυπραίου
Η σκηνοθέτης της παράστασης καθοδήγησε με τρόπο πραγματικά εντυπωσιακό έναν πολυμελή θίασο (…τριάντα υποκριτές επί σκηνής είναι μεγάλη υπόθεση αν αναλογιστεί κανείς «το θέατρο στα χρόνια της λιτότητας»….) φροντίζοντας ν’ αποδώσει με όσο το δυνατόν μεγαλύτερη ιστορική συνέπεια, αλλά και την απαραίτητη «μυθοπλασία», την ταραχώδη ζωή ενός εμβληματικού ηγέτη, στο πρόσωπο του οποίου φωτογραφίζονται όλοι οι εξουσιαστές του κόσμου. Ο αήττητος βασιλιάς ξεκινά να κατακτήσει τον κόσμο και τελικά υποτάσσεται στη μοίρα του, ενώ στο τέλος οδηγείται μέσα από πολλές δοκιμασίες και άλλες τόσες εσωτερικές και εξωτερικές συγκρούσεις, σε ένα υψηλότερο επίπεδο αυτογνωσίας, αποδεχόμενος ότι η θέση του βρίσκεται ανάμεσα στους συνανθρώπους του, επαναπροσδιορίζοντας τους στόχους και τις αξίες του.
Μέσα από την οδύνη της απώλειας και την παράλληλη συνειδητοποίηση του προσωρινού της ύπαρξης, με αφορμή το θάνατο του πιστού συντρόφου και alter ego του Ενκιντού (…ο Γιώργος Κωστογιάννης κινησιολογικά άψογος στο ρόλο του «εξημερωμένου» Ενκιντού…) ο παντοδύναμος Γκιλγκαμές, τον οποίο υποδύθηκε με δυναμισμό, πάθος και αναπάντεχη τρυφερότητα ο βραβευμένος Δημήτρης Γασπαράτος (…τιμήθηκε για την ερμηνεία του με το Βραβείο Κάρολος Κουν 2014, ενώ ήταν υποψήφιος και για το Βραβείο Δημήτρης Χορν…) αντιλαμβάνεται πως κοινή μοίρα όλων των ανθρώπων είναι ο θάνατος, τον οποίο ουδείς δύναται να νικήσει, όσο κραταιός κι αν θαρρεί πως είναι. Αυτή η τραγική και συνάμα λυτρωτική αποκάλυψη, αποτελεί την απαρχή μίας νέας τάξης πραγμάτων, μίας καινούργιας θεώρησης της ζωής, λιγότερο υλιστικής και περισσότερο ουμανιστικής, σε πλήρη αρμονία με το φυσικό περιβάλλον που αποτελεί το ευρύτερο σπίτι όλων των έμβιων όντων και παρεμπιπτόντως κοντεύει να γκρεμιστεί…
Ο Δημήτρης Γασπαράτος ως Γκιλγκαμές στο επίκεντρο…
Σημαντικό ρόλο στο τελικό αποτέλεσμα, το οποίο θα χαρακτήριζα αξιοπρεπέστατο και στα περισσότερα σημεία αρκούντως ικανοποιητικό, έπαιξαν τα υπέροχα κοστούμια της παράστασης, τα οποία επιμελήθηκε η ίδια η Μαρία Περετζή με τη βοήθεια μελών της Θεατρικής Ομάδας ΡΟΔΑ, καθώς και το άκρως επιβλητικό, αν και επί της ουσίας αφαιρετικό σκηνικό, που συνδημιούργησαν η σκηνοθέτης της παράστασης με τον Νίκο Τσιουμπλεκτσή για να στεγάσουν τα έργα και τις ημέρες του βασιλιά της Ουρούκ, του παρορμητικού και ανήσυχου Γκιλγκαμές.
Καθοριστικής σημασίας, προκειμένου να υπογραμμιστεί το στοιχείο της «υπέρβασης» και του μεταφυσικού. που ούτως ή άλλως παρέμεινε έκδηλο καθ’ όλη τη διάρκεια της δίωρης σκηνικής σύνθεσης, ήταν η ζωντανή μουσική παρέμβαση του Τάκη Πατερέλη και των μουσικών του, οι οποίοι ακόμα και ενδυματολογικά ήταν πλήρως εναρμονισμένοι με το ύφος και την ατμόσφαιρα του αρχαιότερου έπους της ανθρωπότητας, προσδίδοντας με τις αιθέριες μελωδίες τους μία αύρα μυστηρίου και θρησκευτικής κατάνυξης, που λειτούργησε ως ιδανική ηχητική επένδυση, ομορφαίνοντας το σύνολο της παράστασης.
Παρ’ όλες τις επιμέρους αδυναμίες ή ελλείψεις, οι οποίες οφείλονταν κυρίως στις ιδιαίτερα αυξημένες σκηνικές απαιτήσεις ενός ανοιχτού θεάτρου μεγάλης χωρητικότητας όπως είναι το Ευριπίδειο Θέατρο Ρεματιάς (…χειλόφωνα, εξωτερικοί θόρυβοι, μικροφωνισμοί…) η παράσταση που παρακολουθήσαμε την Τρίτη στο Χαλάνδρι, διέπονταν από μία γνησιότητα και ένα μεγαλείο, που σπάνια συναντάμε πια, ακόμα και σ’ αυτές τις λεγόμενες «υπερπαραγωγές», στις οποίες συνήθως πρωταγωνιστούν μεγάλα ονόματα του εγχώριου – και όχι μόνο – καλλιτεχνικού μας γίγνεσθαι.
Ο Δημήτρης Γασπαράτος επί το έργον, υπό το βλέμμα του αφηγητή της ιστορίας του Γκιλγκαμές Σταύρου Κάππα
Ολοκληρώνοντας το αφιέρωμα της στήλης ARS & VITA σε μία ως επί το πλείστον ολοκληρωμένη προσπάθεια, θα ήθελα να αναφερθώ στην επιτυχημένη σκηνοθετικά και δραματουργικά απόπειρα της Μαρίας Περετζή και των πολυτάλαντων συνεργατών της, να εξισορροπήσει την πολυπλοκότητα ενός έπους με τις πολυποίκιλες αντιληπτικές ικανότητες ενός ευρύτερου κοινού, καθιστώντας ένα δυσκολονόητο κείμενο, κατανοητό μεν, αλλά σε καμία περίπτωση υπεραπλουστευμένο.
Αναγάγοντας το μύθο του Γκιλγκαμές στο σήμερα, νομίζω ότι είναι ολοφάνερες οι ομοιότητες με πρόσωπα και καταστάσεις που απασχολούν (…και δυστυχώς προβλέπεται να απασχολούν στο διηνεκές…) την πολιτική μας επικαιρότητα. Η περιπετειώδης ιστορία του μαχητικού και φιλόδοξου βασιλιά της Ουρούκ, αποδεικνύεται διαχρονικότατη και θα μπορούσε κάλλιστα, ν’ αποτελέσει ένα καλό μάθημα για τους κατέχοντες την εξουσία, οι οποίοι δυστυχώς στις μέρες μας αποδεικνύονται κατώτεροι των περιστάσεων και παραμένουν εγκλωβισμένοι σε λογικές του παρελθόντος, που δεν οδηγούν πουθενά ή με βάση τα πιο απαισιόδοξα σενάρια οδηγούν με μαθηματική ακρίβεια στην…καταστροφή…
Ευχόμαστε στο Θέατρο ΡΟΔΑ να συνεχίσει με την ίδια αφοσίωση το δύσκολο και απαιτητικό έργο του, προσφέροντας στο κοινό την ευκαιρία μίας ποιοτικής ψυχαγωγίας, που στις μέρες μας δεν αποτελεί πολυτέλεια, αλλά επιτακτική ανάγκη, βαθιά και πανανθρώπινη…
Η Ιουλία Βεντίκου – Ιστάρ
ΣΥΝΤΕΛΕΣΤΕΣ ΤΗΣ ΠΑΡΑΣΤΑΣΗΣ
ΣΚΗΝΟΘΕΣΙΑ
Μαρία Περετζή
ΚΕΙΜΕΝΟ
Δημήτρης Περετζής / Μαρία Περετζή
ΣΚΗΝΙΚΑ
Νίκος Τσιουμπλεκτσής
ΜΟΥΣΙΚΗ
Τάκης Πατερέλης / Πία Πιερράκου / Δημήτρης Γασπαράτος / Γιώργος Ντούνης / Μαρία Περετζή / Πάτυ Παπαγεωργίου / Ιουλία Βεντίκου / Αγγελος Γιαννάτος / Δήμητρα Παπαδημητρίου
ΚΟΣΤΟΥΜΙΑ
Μαρία Περετζή / Ιουλία Βεντίκου / Βίκη Τσέλιου / Αθηνά Παπαφώτη / Αννα Κυπραίου / Μαρία Τσούγκα / Παναγιώτα Αξιώτου
ΧΟΡΙΚΑ
Μαρία Περετζή
ΗΧΗΤΙΚΑ
Δημήτρης Γασπαράτος / Ηλίας Πιλάτος
ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΕΣ
Φώτης Τραγανουδάκης / Μαρίζα Πελεκάνου / Ορφέας Περετζής
ΦΩΤΙΣΜΟΣ
Μαρία Περετζή / Δημήτρης Νέλλας / Φώτης Τραγανουδάκης
ΜΑΚΙΓΙΑΖ
Πάτυ Παπαγεωργίου / Ιουλία Βεντίκου / Δήμητρα Παπαδημητρίου / Υρώ Τσιουμπλεκτσή / Τζέλα Αναγνωστοπούλου
ΥΠΟΚΡΙΤΙΚΑ
Γκιλγκαμές – Δημήτρης Γασπαράτος
Ενκιντού – Γιώργος Κωστογιάννης
Αφηγητής – Σταύρος Κάππας
Ιστάρ – Ιουλία Βεντίκου
Σάμχατ – Εύα Αυλίδου
Χουμπαμπά / Νώε – Σταμάτης Λόγος
Σάμας – Δημήτρης Μπόζες
Νινσούν – Αννα Κυπραίου
Φίδι – Κωνσταντίνα Μπαξεβάνη
Ουρσαναμπί – Δημήτρης Νέλλας
Χοροί – Αλέξανδρος Μπάτσης / Γιώργος Ντούνης / Μαρίζα Πελεκάνου / Πάτυ Παπαγεωργίου / Γιάννης Αγγέλης / Αθηνά Παπαφώτη / Υρώ Τσιουμπλεκτσή / Μαρία Τσούγκα / Βίκυ Τσέλιου / Δήμητρα Παπαδημητρίου / Πία Πιερράκου / Χρυσούλα Μπέτσα / Τζέλα Αναγνωστοπούλου / Γεωργία Καρούτσου / Λένα Κοντοπίδου / Αλέξανδρος Τζέκας
ΓΚΙΛΓΚΑΜΕΣ – Το μέγα Βαβυλωνιακό έπος
Ο Γκιλγκαμές, βασιλιάς της πόλης της Μεσοποταμίας Ουρούκ που τα ερείπιά της έχουν εντοπιστεί στο σημερινό Ιράκ, υποτίθεται πως ήταν τρισέγγονος του Νώε. Το έπος που περιγράφει τις περιπέτειές του, θεωρείται το παλαιότερο ποίημα της ανθρωπότητας. Στην αφήγησή του διαπλέκονται δεκάδες ιστορίες, πολλές από τις οποίες εμφανίζονται στις μυθολογίες άλλων λαών, όπως των Εβραίων και των Ελλήνων.
Το έπος που διηγείται τη ζωή του Γκιλγκαμές είχε επιβιώσει μέσα στις χιλιετίες στην προφορική μνήμη των λαών τις Καυκασίας, μέσα από τις απαγγελίες των ασόκ, των παραδοσιακών αφηγητάδων. Έξαφνα, στα τέλη του 19ου αιώνα, οι αρχαιολόγοι ανακάλυψαν σε ανασκαφές στην αρχαία Βαβυλώνα τις πρώτες πήλινες πλάκες σε σφηνοειδή γραφή πάνω στις οποίες ήταν χαραγμένο το πρωτότυπο κείμενο, ίδιο σχεδόν λέξη προς λέξη, όπως είχε διασωθεί με το προφορικό λόγο. Πινακίδες που βρέθηκαν από τότε σε πολλά σημεία της Μέσης Ανατολής επιβεβαίωσαν τη γνησιότητα του έργου. Μέχρι σήμερα έχουν ανασυνταχθεί τρεις διαφορετικές εκδοχές του, η λεγόμενη Βαβυλωνιακή, η Σουμεριακή και η Ασσυριακή.
Για την απόδοση από την ΡΟΔΑ, το έργο διαπλάστηκε σε μορφή θεατρική, μεταφρασμένο και διασκευασμένο ανάλογα.
ΑΛΛΙΩΣ 