Tags
τη στήλη γράφει κι επιμελείται
η Λίλα Παπαπάσχου
Την εβδομάδα που μας πέρασε, μέσω του Φεστιβάλ Αθηνών πήγα, απ’ το ένα καλλιτεχνικό άκρο στο άλλο. Ξεκινώντας τη θεατρική μου περιήγηση τη Δευτέρα 15/9, με τον πληθωρικότατο και γεμάτο εικόνες που αποθέωναν το γκροτέσκο ΜΑΤΩΜΕΝΟ ΓΑΜΟ σε σκηνοθεσία Λένας Κιτσοπούλου, κατέληξα την Παρασκευή 19/9 στον ΠΡΟΜΗΘΕΑ ΔΕΣΜΩΤΗ, σε σκηνοθεσία Έκτορα Λυγίζου. Ο χαρισματικός, νέος δημιουργός προσέγγισε την τραγωδία του Αισχύλου “εγκεφαλικά”, παρουσιάζοντας μία από τις πιο ρηξικέλευθες και ουσιαστικές παράστασεις που έχω δει ποτέ στη ζωή μου (όσο υπερβολική κι αν ακούγεται μια τέτοια δήλωση).
Έχοντας, σε αντίθεση με την Επίδαυρο, το αβαντάζ του χώρου (σαφώς η Αίθουσα Δ του Πειραιώς 260 εξυπηρέτησε πολύ περισσότερο τον εσωστρεφή χαρακτήρα της παράστασης), ο Έκτορας Λυγίζος οδήγησε τους ηθοποιούς του (και τον εαυτό του), σ’ ένα δρόμο ανηφορικό μεν, όχι όμως αδιέξοδο. Οι οκτώ καλλιτέχνες όλοι μαζί, μ’ ένα σώμα, μια ψυχή, συχνά και με μια φωνή κινήθηκαν στον χώρο με σαφήνεια, απλότητα, χρησιμοποιώντας τη μουσικότητα του πολύ καλά δουλεμένου λόγου και την πλαστικότητα των σωμάτων τους, καταφέρνοντας στην αρχή να μας σαστίσουν και στη συνέχεια, να μας εισάγουν στο δικό τους θεατρικό χωροχρόνο. Με μεγάλη επιμέλεια, προσπάθησαν να μας εξιστόρησουν, αφηγηθούν, αναπαραστήσουν – όπως θέλετε πείτε το – την τραγωδία του Προμηθέα Δεσμώτη, με τέτοιο τρόπο, ώστε και η παραμικρότερη έννοια ενός τόσο πυκνού και δυσνόητου κειμένου, να φτάσει μέχρι και τον λιγότερο μυημένο θεατή, στην πιο ατόφια και καθαρή μορφή της.
Χωρίς σταριλίκια και πρωταγωνιστικές κορόνες οι: Έκτορας Λυγίζος – Στεφανία Γουλιώτη (Προμηθέας), Άννα Μάσχα – Τζίνα Θλιβέρη (Ωκεανίδες), Μιχάλης Κίμωνας – Θάνος Τοκάκης (Κράτος-Ήφαιστος αντίστοιχα, Ωκεανός και Ερμής από κοινού) & Γαλήνη Χατζηπασχάλη – Δήμητρα Βλαγκοπούλου (Ιώ), ερμήνευσαν – πάντα ανά δύο- τους επτά ρόλους του έργου, αποδεικνύοντας περίτρανα, ότι η τραγωδία του σιδηροδέσμιου Προμηθέα, ακόμα μας αφορά και μας εμπνέει, ίσως όσο ποτέ άλλοτε. Ρωτούσαν κι απορούσαν, φοβόντουσαν αλλά αμφισβητούσαν, λογομαχούσαν και στη συνέχεια συνέκλιναν, γύρω από έναν Προμηθέα σημείο αναφοράς, διαρκώς κινούμενο, μέσα από την επιφανειακή αδράνεια του. Ο καθένας κουβαλώντας την δική του απόγνωση, την δική του διττή φύση, το δικό του ατελές εγώ. Η ανθρώπινη ιστορία και τα δεινά πάνε μαζί. Αυτό που μας διαφοροποιεί κάπως είναι – ίσως – η στωικότητα με την οποία τα υπομένει ο καθένας, γνωρίζοντας εκ των προτέρων ότι είναι προσωρινά, όπως κι η ίδια μας η ύπαρξη.
Τριγύρω από το ακινητοποιημένο ομοίωμα του αλυσοδεμένου πρώην ευνοούμενου και νυν έκπτωτου θεού – το οποίο παρεπιμπόντως θύμιζε κάτι μεταξύ ημιτελή Κούρου και ειδωλολατρικού ξόανου – στήθηκε ένας χορός υποκρισίας, συμφερόντων, εξουσιαστικής αδιαλλαξίας και ερωτικών παθών, ανάμεσα σε θεούς και θνητούς (η Ιώ είναι και αυτή “δεσμώτης” του Δία και της Ήρας), στον οποίο ο πολύπαθος Προμηθέας, αν και πιο δυστυχής όλων, αποκρίνονταν με σοφία και προοικονομία, προσπαθώντας για μία ακόμα φορά, να βοηθήσει τους αδαείς. Σε πολλές περιπτώσεις δε, ο Έκτορας Λυγίζος θεώρησε σκόπιμο να επιστρατεύσει το λεπτό χιούμορ και την έντονη σαρκαστική διάθεση, που κρύβουν οι απαντήσεις του σοφού Προμηθέα, στις αφελείς ερωτήσεις των παριστάμενων στο δράμα του, προκειμένου να καταστήσει σαφές, ότι ακόμα κι οι πιο οδυνηρές καταστάσεις, εμπεριέχουν μέσα τους το γελοίο. Ο παροπλισμένος ευεργέτης των ανθρώπων, που πρόδωσε τους ομοίους του κι έδειξε συμπόνια σ’ ένα κατώτερο είδος, μπορεί να είναι καταδικασμένος σε ισόβια δεσμά, στον βράχο του Καυκάσου, αλλά δεν σταματά στιγμή να προκαλεί τους κραταιούς, χρησιμοποιώντας σαν όπλο εναντίον τους, αυτό που σιχαίονονται περισσότερο. Την αλήθεια και τη γνώση.
Ο Προμηθέας παρόλο που στην ουσία φιμώθηκε από τον Δία και τους θιασώτες του, αψηφώντας κάθε εξουσία, πάνω στο σώμα του, αφήνει το πνεύμα του ελεύθερο από κάθε βάσανο και δεν διστάζει ν’ απειλήσει τον πανίσχυρο Δία, έναν νεόκοπο όπως αναφέρεται και στο έργο εξουσιαστή, ότι σύντομα θα έχει την τύχη του προκατόχου και πατέρα του Κρόνου, που δεν ήταν άλλος απ’ αυτόν που καταβρόχθιζε τα παιδιά του, προκειμένου να μην του πάρουν τα σκήπτρα. Μήπως το ίδιο δεν κάνει τώρα ο Δίας στον Προμηθέα, με το να τον τιμωρεί για κάτι, που στην τελική δεν θα έπρεπε να τον φοβίζει, αν ήταν στ’ αλήθεια τόσο πανίσχυρος, όσο καμώνεται. Τι θέλει να πει ο ποιητής; Προφανώς, ότι τα θεμέλια κάθε εξουσίας είναι σαθρά και ότι η ίδια η έννοια της εξουσίας, είναι πιο δυνατή και πιο επικίνδυνη, από τον άνθρωπο που επιλέγεται κάθε φορά, ως “ξενιστής” της. Απ’ ότι φάνηκε, ο Έκτορας Λυγίζος δεν ήθελε να μιλήσει για τα παλιά τερτίπια των ισχυρών, αφού είναι δυστυχώς ολοφάνερο, ότι τα καινούργια καμώματα των σύγχρονων εξουσιαστών, σαφώς μας καίνε και μας πονούν, πολύ περισσότερο. Το βράδυ της 19ης Σεπτεμβρίου, πήγαμε κι εμείς σχολείο…ως πρωτάκια. Το μάθημα που μας δίδαξε ο Προμηθέας μέσα από τη “θυσία” του, μας αφορούσε τελικά όλους κι ας μην ήμασταν ντυμένοι σαν μαθήτριες και μαθητές αυστηρού κολλεγίου, θρησκευτικής αίρεσης ή οτιδήποτε άλλο μπορεί να υπαινίσσονταν η αμφίεση, των πρωταγωνιστών της παράστασης.
Είναι πιθανότατα αναμενόμενο και ως ένα βαθμό φυσιολογικό, το γεγονός ότι σε κάποιους (ασχέτως ιδιότητας & θεατρικής παιδείας) η εν λόγω παράσταση, δεν είπε απολύτως τίποτα. Ειλικρινά το σέβομαι κι από μία άποψη το κατανοώ κιόλας. Άλλωστε το τελευταίο διάστημα – θέλοντας και μη – διάβασα πολλά (υπερβολικά πολλά θα έλεγα) τόσο για τον τρόπο, που επέλεξε να υποστηρίξει σκηνογραφικά και ενδυματολογικά την άποψη του ο Έκτορας Λυγίζος (εγώ βρήκα ευφυέστατες τις σκηνογραφικές και ενδυματολογικές επιλογές της Κλειούς Μπομπότη), όσο και για την κινησιολογική προσέγγιση, που σε συνδυασμό με τον άκαμπτο και σχεδόν “ρομποτικό” λόγο ενόχλησαν πολλούς οπαδούς της πιο παραδοσιακής σχολής, που προτιμά μία πιο εξωστρεφή και πομπώδη προσέγγιση της τραγωδίας, διανθισμένη με φωνητικά τερτίπια και την ανάλογη μουσική επένδυση. Ειδικά όταν πρόκειται για ένα έργο αντίστοιχου διαμετρήματος με τον Προμηθέα Δεσμώτη του Αισχύλου, τότε οι απαιτήσεις αγγίζουν τα όρια του εξωφρενικού.
Ειλικρινά δεν ξέρω, αν θα είχα εντελώς διαφορετική γνώμη σε περίπτωση που είχα παρακολουθήσει την παράσταση στο Αρχαίο Θέατρο της Επιδαύρου, όπου ενδεχομένως να φάνταζε “λίγη”, αλλά σ’ έναν χώρο σαν το Πειραιώς 260, δεν θα μπορούσα, να φανταστώ πιο εύστοχη αναπαράσταση, μιας τραγωδίας που απ’ τη φύση της κουβαλά μια αίσθηση…υπεροχής. Τώρα αν για κάποιους η προσαρμογή ενός ομολογουμένως ευσύνοπτου δραματουργικού μεγέθους, δεν χωρά σε πειραματισμούς και μοντέρνες θεατρικές προσεγγίσεις, τι να πω; Τότε καλύτερα να βάλουμε όλα αυτά τα κείμενα μαζί με τα υπόλοιπα κλασικά έργα στο μουσείο και να πάψουμε πια να τα ανεβάζουμε, να τα επεξεργαζόμαστε, να τα μελετάμε, ώστε να μην χαρακτηρίζονται οι καλλιτέχνες ως ιερόσυλοι και βλάσφυμοι. Η τέχνη όμως, κατά κοινή ομολογία, ζει κι αναπνέει μέσα από τον πειραματισμό και την ανατρεπτική της διάθεση. Έχω την πεποίθηση, ότι στο πλαίσιο της δημοκρατίας και της ελευθερίας του λόγου, είναι καλό να εκφράζονται πολλές και διαφορετικές απόψεις και είναι νομίζω πάντα χρήσιμες και ευπρόσδεκτες, αρκεί να εκστομίζονται λίγο πιο κόσμια, διότι διαφορετικά παύουν κατά τη γνώμη μου, να είναι αξιόπιστες.
Με αφορμή την πρόταση του Έκτορα Λυγίζου, πάνω στο σπουδαίο κείμενο του Αισχύλου, προτείνω έναν βαθύτερο και επί της ουσίας αναστοχασμό, πάνω στο θέατρο και την υποκριτική τέχνη, την κουλτούρα, την πολιτιστική μας κληρονομιά, τα κλασικά έργα, τις αυθεντίες παντός είδους και τα λοιπά. Πολύ φοβάμαι πως, αν το μόνο που ενδιαφέρει τους σύγχρονους δημιουργούς είναι η διατήρηση του καλού τους ονόματος και η εκ του ασφαλούς πορεία στο χώρο, τότε δυστυχώς δεν μιλάμε πια για τέχνη, αλλά για δημιουργικό τέλμα. Ο Προμηθέας Δεσμώτης του Αισχύλου, με τη βοήθεια οκτώ πολύ χαρισματικών, νέων καλλιτεχνών έσπασε τα όποια δεσμά του…ας σπάσουμε κι εμείς τα δικά μας!
ΑΛΛΙΩΣ 